Wat de boer niet kent, dat ziet ie niet
Toen ik in de jaren 1990 aan de bibliotheek- en documentatieopleiding (HBO) studeerde, had ik een docent die filosofie gaf. Hij vertelde over een neger die uit een dorp kwam zonder veel infrastructuur. In een grote stad mocht ie rondlopen en de reporter vroeg hem: was er iets dat u herkende? “Ja,” antwoordde de man, ik zag bananen. Allerlei andere dingen neonreclame bijvoorbeeld) waren hem geheel niet opgevallen. Dat viel compleet buiten zijn referentiekader. Al had de reporter hem gevraagd goed op te letten: de weinige overeenkomsten met thuis, waren wat hem opviel.
Daaraan moest ik vandaag denken toen ik de opnames bijwoonde van Sophie op 3 over transgender. De opnames zijn geslaagd, nu afwachten wat de operatieresultyaten zullen zijn. Er zal flink worden gesneden. Voor een uitzending van een drie kwartier is pakweg twee uur footage opgenomen. En op zich waren alle belangrijke elementen voor een goed gesprek en een goed programma. Het zal dus uiteindelijk van de regisseur afhangen.
[singlepic=27,320,240,,center]Er is echter een goede reden waarom de interviews van vanmiddag me aan bovengenoemde anecdote deden denken. Want transgender is nog een behoorlijk onbekend begrip. Voor het ongetrainde oog is het slecht zichtbaar. Je collega die net iets anders is, bijna onmerkbaar, zou het wel eens kunnen zijn zonder dat je het weet. Of je geliefde kijkt met andere ogen naar jouw kleren dan je denkt. Dat is voor veel mensen bedreigend. Ze halen zich vervolgens van alles in hun hoofd, raken in paniek en worden mischien zelfs wel gewelddadig. Onbekend maakt onbemind.
Transseksualiteit daarentegen is langzaamaan bekend. Al meer dan dertig jaar verschijnen er regelmatig berichten en reportages in de gevestigde media. Websites van transseksuelen kun je vaak vrij makkelijk vinden. We weten allemaal wel zo’n beetje hoe het gaat: man was vrouw, vrouw was man. Ondergaat operaties en is klaar. Nieuw is wel tegenwoordig dat het ook al met jongeren gebeurt. In Duitsland is net een transmeisje van 16 jaar opgenomen voor De Operatie. In Nederland krijg je op die leeftijd pas cross gender hormonen en als je mazzel hebt twee jaar later je operatie(s). Daarom zat Bastiaan van Transvisie er ook. Hij begeleidt de jongeren en hun omgeving. Verder zat Jochem van Transman.nl er, Carolien, voorzitter van TNN en Sophie uit Nijmegen. Voor het laatste deel hadden ze ook Chris uitgenodigd, een man die graag vrouwenkleren draagt – en smaakvol ook. Bastiaan is overigens geen man – noch een vrouw. Het was een interessant groepje op zich Als nou de vragen er ook maar naar waren geweest … Want – vanuit Sophie H. oprecht – werd er een enorm eind doorgezaagd over hoe het nou is om dat allemaal te ondergaan. Hoe is het leven ervoor, er na etcetera. Wel goed dat ze ook vroeg naar relaties en seks. Dat wordt vaak overgeslagen. Maar alles blijft in het transseksuele verhaal. Ook Bastiaans opmerkingen dat hij zich niet in termen van man of vrouw kan definiëren krijgen weinig aandacht.
[singlepic=29,166,125,,left]De opnames vonden plaats in het VU ziekenhuis, in een zaaltje. Op tv komen beelden van genitale operaties, de coördinator van het genderteam werd weer gevraagd voor wat commentaar/toelichting: het was weer een gezellig rondje deskundigen. En wij (de tafelgroep dan) mocht vertellen hoe heftig het allemaal is. Niets ten nadele van mijn lieve collega’s maar het is al tig keer verteld. Valt overal op Internet na te lezen. Wel dus een veeg uit de pan voor de productieleider/hoofdbedenker. Want aanvankelijk was BNN akkoord gegaan met Bastiaans idee van Chris en hem en trans-Sophie. En plots moest het allemaal weer anders.
Er werd wél duidelijk gemaakt dat een groot deel van de problemen, onzekerheden, bij de standaard heteromannen ligt. Bij de norm van hetero-zijn. dat mensen zich niets anders kunnen voorstellen vaak dan dat ze hetero zijn. Anders zijn komt dan ook met een schok en levert een schok voor de buitenwereld op. maar dan ontstaat al pratende de sterke indruk dat de heteronorm maar een geringe invloed heeft: alles is hormonen. Terug naar het begin van het nature/nurture debat. Het zal eerder met de personen in kwestie te maken hebben gehad, want 80% van hun verhaal zei mij persoonlijk niets. Ook hier ben ik weer dwars ;o)
Wat zijn de winstpunten van de vertelde verhalen?
Voor het eerst is toch wel duidelijk uitgesproken dat er meer is dan alleen mannen en vrouwen. En hormonen zijn een raar en sterk goedje.
Verbeterpunten: het verhaal dat gedrag hard wired is. De te grote rol van de medische wereld. Aandacht voor het mensenrechten en discriminatie aspect.
Balans? Zondag 15 februari wordt de patiënt in volle glorie aan het TV publiek getoond. Dan gaan we zien of de operatie goed geslaagd is dan wel dat we volgende keer toch veel beter moeten voorbespreken met de tv-mensen en strenger zijn in onze selectie.
Jammer dat ik er niet bij kon zijn door vermoeidheid. Ik ben benieuwd maar sceptisch. Sophie H. heeft uiteindelijk eind januari op de radio nog gesproken over de travestiet Bianca die in de reünie was verschenen. De onkunde bij de dame van de vluchtige media is groot. Misschien dat ze deze keer haar huistwerk wel gedaan had maar ik betwijfel het. BNN vindt het immers geen probleem om ‘voor de lol’ transen publiekelijk voor joker te zetten (vorig jaar nog en in januari dus weer). Slecht track record voor die lieden op dit gebied.
Sceptisch ben ik ook omdat wéér de medici blijkbaar uitgebreid aan bod komen (inclusief de bekende operatiebeelden). Alsof de operatie alles is. Is er nog serieus gesproken over de gebrekkige sociale zorg, de kwalijke discriminerende wetten, de operaties die vaak ook niet goed gaan. Kortom, over de werkelijkheid?
Ja Sophie H”s voorbereiding had net wat beter gekund.
Ja er was te weinig duidelijkheid vooraf welke kant BNN met de uitzending precies op wilde.
Ja onderwerpen als rechten en psychosociale zorg en discriminatie kwamen zo goed als niet aan bod.
Ja ook ik heb bepaalde dingen niet kunnen zeggen die er zeker wel toe doen doordat er te lang werd doorgevraagd op zaken die maar bijkomstigheden waren.
Wel heeft geen van de gasten over zich heen laten lopen naar mijn idee, en was het geen groot drama verhaal, want dan schiet je qua beeldvorming ook niet op. De nadruk op het medische was natuurlijk wel een herhaling van wat altijd bij transseksuelen even verteld schijnt te moeten worden, da’s jammer, maar voor elke transman of -vrouw is het iets waar je mee in aanraking komt. Uiteindelijk zijn er dus zaken niet besproken die wel de aandacht verdienen, maar misschien verdienen bepaalde onderwerpen van onze werkelijkheid ook weer een ander platform dan een BNN programma.
LOL! Die van die bananen ken ik, want Alex heeft ook aan de Frederik Muller gestudeerd ;-). Zij vertelde het nog mooier, in mijn herinnering. Het opperhoofd had een heel grote gorilla gezien, met een enorme tros bananen op zijn rug. De gids herinnerde zich een vrachtwagen met bananen.
Grappig, van anderen hoorde ik dat Bianca een transvrouw was…
@Alice: dan heeft ze het niet slecht gedaan – al blijft het wederom afwachten wat het resultaat wordt. Btw: de reünie is een programma?
@Sophie: het had zoveel beter gekund. Dat is mijn punt :o)
@Janiek: heel goed mogelijk. Sowieso klonk het toen al of ie dat verhaal vaker had verteld. Van Bianca weet ik niets. Is ze leuk? 😉
Vreer, bedankt voor je interessante blog! Voor de Reunie/Bianca: zie http://reunie.kro.nl/uitzendingen/2009/ , de vierde uitzending uit Rotterdam.
Ah, die Bianca. Inderdaad een andere dan degene waarmee ze bijna haar achternaam deelt. Kom teen hele discussie en familieruzie terug in het geheugen.
De uitzending vond ik redelijk positief omdat er zo sowieso weer aandacht is voor transseksualiteit op een positieve manier, plus dat er nu meer aandacht was voor de verschillen in de transgenderscene dan doorgaans meestal het geval is. Doorgaans gaat het echt alleen over het medische aspect en over transseksuelen. Nu was er gelukkig ook aandacht voor iemand die niet per se alle operaties hoeft. (wel nog overschaduwd … maar toch )
Aan het einde ging het zelfs nog even over het emancipatie-vraagstuk. Nou daar valt natuurlijk nog wel even op voort te borduren, dus hopelijk komt er een vervolg!
Ik ben beduidend minder positief over dit programma. De nadruk lag zo sterk op het medische verhaal. De aandacht voor met name Bastiaans verhaal vond ik veel te mager.
Ik ken inmiddels zoveel individuele transverhalen, en ik heb sterk de indruk dat er van dat telkens herhaalde mediaverhaal maar weinig strookt met de werkelijkheid. Sophie gaf zo ongeveer aan dat ze aan de nuance liever voorbijging, omdat het voor het grote publiek anders te ingewikkeld zou worden. Volgens mij was er veel goed te maken geweest, als met het clichébeeld was gestart, om dan aan het eind Bastiaan te laten vertellen dat het vaak ingewikkelder ligt. Dan was dát blijven hangen.
Bastiaan heeft op het einde in de opnames nog best veel goede dingen gezegd maar die zijn er uit gesneden. Dus werd het een transseksueel verhaal voor het grootste deel en nog een stuk medisch gezeur.
Wat ze hebben verteld was wel goed, maar ook al lang bekend. En de – niet afgedwongen maar wel nadrukkelijk gestelde – voorwaarde dat het over transgender in ruime zin zou gaan is niet goed nagekomen. Het werd ernstig een verhaal met een ’travestiet’ in de bijrol. Dit doet geen recht aan ons originele idee en maar deels aan de opnames. Je kunt het opgenomene ook heel anders monteren.
Een vervolg komt er niet in de programma’s die gefocust zijn op individuelen en hun leven. Toen ik in 1999 of 2000 voor de VPRO gefilmd werd, heb ik veel duidelijker gemaakt dat ik geen transseksueel ben en dat transseksueel langzaam bekend genoeg is. Weinig verbetering in die tijd. Het zal aan ons zijn om harde voorwaarden te stellen en goede propaganda te maken.