Maandag 30 november 2020 deden minister Sander Dekker van Rechtszekerheid en minister Ingrid van Engelshoven van LHBTI emancipatie de toezegging dat de regering met excuses, erkenning en financiële genoegdoening van 5000 euro zou komen. Aanleiding hiervoor was een juridische procedure aangespannen door een aantal trans* mensen

Eind 2019 heeft Willemijn van Kempen met TNN, NNID en Clara Wichmann het advocatenkantoor de Brauw Blackstone Westbroek in de arm genomen om een juridische procedure tegen de Staat te beginnen wegens het schenden van het fundamentele mensenrecht op lichamelijke integriteit.

Eerlijk is eerlijk. Ik ben nog ondersteboven over de reactie van de staat. Ik had niet verwacht dat ze zo duidelijk zouden zeggen: “Ja, we fucked up en daardoor hebben jullie geleden. Sorry daarvoor.” Ze erkennen het en geven hun excuses met een bedrag aan reparatie voor de problemen die we hebben opgelopen. Een beetje rechtsherstel. Na 65 jaar aan kwalijke praktijken. De wet was weliswaar vanaf 1985 in functie, maar daarvoor bestonden er ook a; trans* mensen. En die moesten ook voor het overgrote deel zich lichamelijk laten “aanpassen” aan ‘het’ andere geslacht.

Trans* mensen waren een van de weinige groepen die geen lichamelijke autonomie hadden in Nederland, in deze periode. Met sex offenders, die er nog wat voor gedaan hebben dat ze chemische castratie opgelegd kregen. Wij kregen chirurgische castratie en geslachtsaanpassing naar “het” andere geslacht opgelegd. En psychiatrische goedkeuring: een psychiater en later een psycholoog moesten ons beoordelen of we de draagkracht wel hadden voor de last. Een last die ons GVD werd opgelegd. En als je die niet had (eenzaam, geen vrienden en familie) dan kon het zijn dat je gedoemd was je leven te slijten in het als verkeerd ervaren, niet eigen, gender. En als je behoefte had aan die lichamelijke aanpassing, dan kon je het schudden: je trekt het waarschijnlijk niet, dus we doen het niet. Of ze doen het wel en omdat er geen therapie is om je te helpen (VUmc deed geen therapie) kun je niet goed genieten van je verworvenheden. Tot 2000 speelde bovendien verplichte scheiding want een homohuwelijk door geslachtsverandering dat kon niet! Dus voor veel mensen lag hun hele privéleven overhoop: en geen kinderen en moeten scheiden.

Medische hulp

Die medische behandeling is voor velen een uitkomst geweest. Want rondlopen in een lijf dat door iedereen geassocieerd wordt met een gender dat niet het jouw is, dat is zwaar. Zeker in minder vrije tijden waarin zaken als queer en non-binair nog niet bestaan. En dan nog wordt je vaak fout gelezen. Rolverandering en tot op zekere hoogte medische hulp middels logopedie, hormoontherapie en mogelijk operaties (gezichtsvervrouwelijking bijvoorbeeld) zijn prachtige mogelijkheden. Als mogelijkheden, maar niet als verplichte elementen. Want daar schuilt het probleem: de verplichting.De mogelijkheid moet bestaan: medische hulp bij gender issues, en vergoed uit de ziektekostenverzekering. Zoveel als nodig is. En nodig is subjectief.

Dat is waar we jaren tegen vechten, die verplichtingen en die goedkeuring. In dit kikkerland, en op Europees niveau, en op wereldniveau met de WHO die de Internationale Ziekteclassificatie ICD uitgeven, die maatgevend is voor wat geldt als medisch erkende issues en verantwoorde behandelingen. En met de American Psychiatric Association (APA) die de DSM uitgeeft, het handboek bij psychische ziekten, waar we voorlopig nog wel in staan. Nederland gebruikt de DSM-5 (2011) in de beoordeling of iemand geschikt is voor medische hulp bij transgender issues. Je kunt je afvragen waarom we niet een internationaal handboek waarbij private belangen worden uitgefilterd gebruiken, in plaats van een zwaar subjectief en Amerikaans broddelwerk.

Voor beide classificaties geldt dat ze erg cisgender heteroseksueel normatief naar ons kijken. Na een taaie en lange strijd strijd met meetings op verschillende niveaus, van activistenmeetings met ministeries tot en met regelmatige meetings met de WHO in Genève is dan uiteindelijk op 18 juni 2018 de ICD-11 goedgekeurd, waarin transgender geen stoornis meer is en voorkomt als “gender incongruentie”. Een rare, geconstrueerde term: Driehoeken zijn al dan niet congruent, maar mensen??? De depathologiseringsbeweging¹ wil heel andere terminologie, maar de medische wereld is daar blijkbaar nog niet klaar voor. Onze voorstellen werden alle verworpen voor ze überhaupt ter tafel konden komen.

Medische classificatie en depathologisering hangen heel nauw samen met de oude wet, want officiële chirurgen moesten zorg dragen voor de lichamelijke aanpassing. Inmiddels is genderchirurgie tot een erkende subdiscipline uitgegroeid en wordt je niet meer standaard met de nek aangekeken door andere chirurgen. inmiddels zijn er honderden artsen wereldwijd geïnteresseerd in het veld. Al is het maar omdat er grof geld te verdienen valt.

Mensenrechten

Terug naar de wet en de reactie van de Staat op onze eisen. Dat is een juridisch proces dus krijg je ook juridische reacties. Technisch gesproken hóeft de staat niet iedereen van 1985 tot 2014 een financiële tegemoetkoming te geven. Want na vijf jaar is zo’n zaak verjaard. Het is dus een teken van politiek of moreel besef dat ze de hele groep zullen betalen. De manier waarop de ministers spraken deed ook wel denken dat ze het meenden, dat zij ook inzien dat dit toen eigenlijk ook niet kon. Naar onze huidige inzichten en normen had dit nooit gemogen. En daar ligt een adder onder het gras.

De brief van de advocaten stelt dat de voorwaarden van lichamelijke aanpassing en onvruchtbaarheid onrechtmatig waren, in strijd met de mensenrechten, hebben geleid tot ernstig leed bij de gedupeerden. Ze melden ook de scherpe kritiek vanuit mensenrechtenorganisaties. Concreet voeren ze aan dat het handelen (willens en wetens) in strijd was met o.m. in ieder geval de artikelen 3 (torture and degrading treatment) en 8 (private and family life) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en art. 11 van het Europees Sociaal Handvest (recht op zo goed mogelijke gezondheid).

Het Europese Mensenrechtenhof vecht al sinds 1985 met zaken omtrent trans* rechten. Eerst met Mark Rees die zijn recht opeiste tot erkenning als man en erkenning van zijn huwelijk (onder art. 12). In 2002 kwam de eerste erkenning van trans* rechten in Europa. Die zaak ging om pensioenrechten, ook in Engeland overigens. Dat was de zaak van Christine Goodwin v. het Verenigd Koninkrijk (VK). Nederlandse zaken rondom trans* rechten hebben niet niet gediend voor een van de Europese hoven. Uiteindelijk is de zaak om genderneutraal ouderschap die in 2006 of 2007 door de Hoge Raad is afgewezen niet doorgegaan naar Straatsburg. Tegelijk worden in middels meer en meer zaken over een X in het paspoort en de geboorteregistratie via de rechtbank afgehandeld. Met de melding dat dit een zaak is voor het parlement – dat er geen zin heeft om een er een wet over te maken.

Technisch gezien heeft alleen de groep die na 2008 in transitie ging recht op erkenning en excuses omdat eerder het Europees Mensenrechtenhof nog vond dat staten hier hun eigen weg in mochten vinden. Men haakt hier aan bij A.P., Niçot et al. tegen Frankrijk. Het EHRM bepaald dat Frankrijk fout zat op het moment van de eerste rechtsgang hier, en dat was 2008. Aldus de regering. Het heeft dus een 18 jaar na Rees vs. het VK geduurd voordat het Hof vond dat het welletjes was met de Margin of Appreciation en de samenleving genoeg veranderd was. Hierbij dient te worden aangetekend dat het Hof daarin behoorlijk behoudend is.

Fooi

De Nederlandse regering zegt: we geven iedereen onder die oude wet een genoegdoening. In plaats van alleen degenen die sinds 2007 de pineut waren. Naast het recht op waarheid (wat is er eigenlijk precies gebeurd en wie bepaalde dat?) is een reparatie van de geschonden rechten ook van belang. Die vormt een feitelijke erkenning van de staat dat men fout zat. Die genoegdoening bedraagt in Nederland 5000 euro. Dat is een fooi.

De verdediging voor dit bedrag is dat dit aansluit bij het bedrag wat slachtoffers van lichamelijk geweld in de jeugdzorg ook hebben gekregen. Maar dat is van een geheel andere orde.  Wie het Kamerdebat er op naslaat kan onder Termijn antwoord van het onderwerp Onderzoek naar geweld in de Jeugdzorg lezen dat de 5.000 euro de maximum staffel zijn bij lichamelijk geweld. Voor het seksueel geweld o.m. door de kerk, zijn veel hogere bedragen uitgekeerd. Daar was wel sprake van extra bewijslast voor slachtoffers. De Commissie Samson naar seksueel geweld tegen onder auspiciën van de overheid uitgeplaatste kinderen (2010-2012) keerde bedragen uit van minimaal 11.000. De kerkelijke commissie Deetman I zelfs tot aan 100.000 zelfs. Er is dus wel degelijk meer mogelijk da de regering aangaf.

Het enig vergelijkbare met de 5000 euro- zaken is de nalatigheid van de staat. Maar bij trans* mensen is niet zozeer sprake van nalatigheid maar van opzettelijk regelen dat mensenrechten zoals integriteit van het lichaam werden geschonden. Dat is een veel zwaardere verantwoordelijkheid dan misstanden niet corrigeren.

Wanneer de staat echt wil duidelijk maken dat hij inziet hoe rot en kwaadaardig (ja, want cishet normativiteit is kwaadaardig) zijn gedrag en zijn wetgeving was, dan moet er nog veel meer gebeuren. En wanneer de staat dat niet doet, kunnen we alleen maar van een beperkte scope en een beperkte reparatie spreken. Waarmee de getroffen groep geen recht wordt gedaan.

Wetende hoe die processen hier gaan hebben juristen naar gekeken om risico’s in te schatten, beleidsmedewerkers die kijken wat de range is aan vergoeding die probleemloos gegeven kan worden. En wat de politieke risico’s zijn van een bepaalde aanpak. Er zal bewust gekozen zijn voor een low profile bekendmaking. Deels wat de beschikbaarheid van de ministers voor een persconferentie betreft, en of het zo’n persconferentie waard is, qua impact. Men heeft ingeschat van niet. We zijn politiek niet belangrijk genoeg. Dat zegt veel over wat politieke prioriteit krijgt. Gelukkig hebben de media het verder wel opgepakt.

Hoe verder

Wanneer je denkt over een beter invulling van excuses en erkenning, dan houdt je ook rekening met de hele cishet context en oorsprong van de wetgeving. Dat men schijtbenauwd was voor wat dat niet was. En dat dat heel erg in strijd is met gelijkheid en gelijkwaardigheid van mensen. Pas als men dat aanpakt, kunnen we echt spreken serieuze excuses. Tot die tijd is het uiteindelijk maar halfbakken, alle gejuich ten spijt